Phát triển du lịch Ninh Bình: ‘Yếu tố văn hóa phải là hạt nhân của mọi chiến lược’

PGS, TS. Nguyễn Thị Thu Phương - Viện trưởng Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch:

Kinh nghiệm thế giới cho thấy nơi nào phát triển được tính liên ngành trong văn hóa sẽ tạo nên sức hấp dẫn khó cưỡng với phát triển du lịch. Du lịch và văn hóa tạo nên sức mạnh cộng hưởng. Du lịch thụ hưởng giá trị mà công nghiệp văn hóa tạo ra như ẩm thực, biểu diễn, điện ảnh, thiết kế, âm nhạc…

PGS, TS. Nguyễn Thị Thu Phương - Viện trưởng Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch.

Việt Nam có thể học hỏi kinh nghiệm của các nước trên thế giới như việc gia nhập mạng lưới thành phố sáng tạo của UNESCO để tạo ra giá trị kép phát triển du lịch mà không phá vỡ giá trị văn hóa. Nhiều nơi xem danh hiệu thành phố sáng tạo là công cụ nâng cao sức cạnh tranh về du lịch. Từ đó, chúng ta khai thác lợi thế về âm nhạc, tuần lễ thiết kế sáng tạo, sự có mặt của nhân vật nổi tiếng ở vai trò đại sứ thương hiệu…

Trong bối cảnh công nghệ số, truyền thông đa phương tiện bùng nổ, kích hoạt nhu cầu tiêu dùng ở các trung tâm công nghiệp văn hóa, đã đặt ra vấn đề cạnh tranh càng lớn giữa các điểm đến du lịch và đòi hỏi địa phương muốn phát triển du lịch cần phải kể được những câu chuyện văn hóa thông qua sản phẩm du lịch.

Trở lại với Ninh Bình, đây là địa phương giàu tiềm năng và lợi thế phát triển công nghiệp văn hóa, du lịch dựa nhiều vào lợi thế văn hóa. Muốn du lịch phát triển mạnh cần có sản phẩm văn hóa hấp dẫn. Ngược lại, công nghiệp văn hóa muốn phát triển cần gắn với điểm đến du lịch.

Người đẹp nhân ái trong cuộc thi Hoa hậu Việt Nam năm 2022 - Nguyễn Ngọc Mai - tham dự hội thảo.

Thời gian tới, Ninh Bình cần đẩy mạnh kết nối mạng lưới doanh nghiệp địa phương, kết nối quốc tế, tạo sự liên thông giữa các sản phẩm du lịch sinh thái khảo cổ, tâm linh… Đồng thời cần xây dựng bản đồ công nghiệp văn hóa tích hợp điểm đến du lịch, bố trí quỹ đất, nguồn vốn, có chính sách ưu đãi và kích hoạt khối sáng tạo tư nhân.

Dựa trên các gợi mở từ kinh nghiệm quốc tế, căn cứ vào tình hình thực tế, trong thời gian tới Ninh Bình nên xem xét lựa chọn lĩnh vực nghệ thuật truyền thông để xây dựng lộ trình đưa Hoa Lư chính thức trở thành một phần của UCCN và định vị thành phố như “vùng lõi sáng tạo” của trung tâm công nghiệp văn hóa, trung tâm tổ chức sự kiện truyền thông, trung tâm quảng bá, xúc tiến du lịch của tỉnh.

Ông Lê Quốc Vinh - CEO Lê Group:

Xây dựng thương hiệu là làm cho những giá trị khác biệt, đơn nhất được in dấu đậm nét trong nhận thức của đối tượng khách hàng, thông qua quá trình trải nghiệm trọn vẹn với sản phẩm, dịch vụ. Xây dựng thương hiệu địa phương là việc áp dụng các chiến lược thương hiệu vào quá trình phát triển kinh tế, xã hội, chính trị và văn hóa của các thành phố, khu vực và quốc gia.

Ông Lê Quốc Vinh - CEO Lê Group.

Đối với việc định vị thương hiệu cho du lịch văn hóa cho Ninh Bình, tỉnh cần xác định giá trị then chốt là những riêng biệt của tỉnh so với nơi khác. Thông thường, giá trị đặc sắc, duy nhất sẽ là tập hợp của 3 yếu tố: Thứ nhất, là điểm khác biệt. Đó là những sản phẩm văn hoá địa phương, gắn liền với lịch sử và con người địa phương trong bối cảnh thiên nhiên hoà quyện trong dòng chảy văn hoá. Thứ hai, sản phẩm phải phù hợp với các đối tượng. Cuối cùng là triết lý riêng.

Tập hợp 3 yếu tố nêu trên sẽ tạo ra nét đặc trưng khác biệt duy nhất của Ninh Bình, sau đó quảng bá và đồng thuận của các bên liên quan, nhất là người dân. Còn để phát triển du lịch văn hóa địa phương cần 5 yếu tố, bao gồm: Sự khác biệt; sự nguyên bản; hoạt động tạo dấu ấn; đồng sáng tạo và gắn kết với hệ sinh thái địa phương. Ngoài ra, các ngành nghề liên quan có thể cộng hưởng cho du lịch văn hóa như sản vật địa phương, làng nghề; du lịch cộng đồng; du lịch tâm linh; du lịch mạo hiểm cùng với đó là công tác truyền thông phải hiệu quả. Bên cạnh đó, cần phối hợp xây dựng đồng bộ thương hiệu quốc gia với thương hiệu địa phương, để phát huy thế mạnh của tỉnh... Do đó, tỉnh cần quan tâm, kêu gọi đầu tư vào các hoạt động văn hóa trên địa bàn tỉnh.

Đơn vị tổ chức, lãnh đạo bộ ngành chủ trì tại hội thảo.

Giải pháp để các nhà đầu tư "chú ý" vào Ninh Bình là tỉnh cần tạo môi trường thúc đẩy sự sáng tạo. Ngoài ra, tỉnh cũng cần có chính sách hỗ trợ pháp lý, đầu tư vào các nguồn lực. Cùng với đó, Ninh Bình cũng cần có chính sách hỗ trợ tài chính, ứng dụng công nghệ số để phát triển du lịch của tỉnh.

Bà Park Eun Jung - Trưởng đại diện Tổng cục du lịch Hàn Quốc tại Việt Nam:

Theo kết quả khảo sát, khi lựa chọn Hàn Quốc làm điểm đến du lịch, 8,7% du khách nước ngoài cho biết họ cân nhắc các địa điểm liên quan đến Làn sóng văn hoá Hàn Quốc (Hallyu - Hàn lưu), bao gồm K-pop, các buổi biểu diễn của nghệ sĩ hoặc phim trường của các bộ phim, chương trình truyền hình Hàn Quốc. Gần đây Hallyu còn mở rộng sang ẩm thực, làm đẹp, thể thao điện tử, mỹ phẩm Hàn Quốc…

Hiện tại, các câu lạc bộ người hâm mộ Hallyu đang hoạt động tại hơn 100 quốc gia trên thế giới, với số lượng thành viên vượt mốc 100 triệu người và không ngừng tăng lên. Hallyu mở ra nhiều cơ hội để phát triển các sản phẩm du lịch có giá trị gia tăng cao, nhờ đó ngành du lịch Hàn Quốc đang hưởng lợi rất lớn từ làn sóng văn hoá này.

Du lịch K-pop giúp phát triển một lượng khách du lịch trung thành, từ đó góp phần tăng cường tỷ lệ khách quay lại, có thể giúp thu hút một lượng lớn du khách từ nhiều quốc gia trên thế giới đến các lễ hội khu vực, địa phương hay sự kiện quốc gia. Các địa điểm quay phim truyền hình có thể trở thành nội dung du lịch hấp dẫn.

Bà Park Eun Jung - Trưởng đại diện Tổng cục du lịch Hàn Quốc tại Việt Nam.

Thành phố Suwon gắn với phim Cõng anh mà chạy (Lovely Runner), bãi biển Jumunjin trong phim Yêu tinh (Goblin), các địa điểm quay phim Quý ngài ánh dương (Mr. Sunshine) đã và đang thu hút nhiều du khách đến chụp ảnh, checkin.

Hàn Quốc cũng đang sử dụng âm nhạc như một tài nguyên du lịch. Các địa điểm quay video âm nhạc của BTS như Gangneung, Yangju và Jecheon trước đây không phải điểm du lịch nổi tiếng, nhưng đã thu hút đông đảo cộng đồng người hâm mộ Hallyu sau khi xuất hiện trong MV video âm nhạc.

Hàn Quốc cũng triển khai các hoạt động hợp tác với các quốc gia, mời các đoàn làm phim nước ngoài đến Hàn Quốc quay phim rồi chiếu ở các nước đó. Thể thao điện tử là mảng khá mới ở Việt Nam, nhưng đã phát triển rất mạnh ở Hàn Quốc. Năm 2024, Hàn Quốc thực hiện marketing thông qua giải đấu esport Liên minh huyền thoại (League of Legends).

Ông Nguyễn Châu Á - Tổng Giám đốc Công ty Oxalis Adventure:

Xu thế du lịch đang có nhiều thay đổi khi 70% du khách tự đi du lịch, không thông qua các doanh nghiệp lữ hành. Việc này cho thấy tầm quan trọng của việc quảng bá thương hiệu điểm đến tới từng du khách. Câu hỏi đặt ra là làm thế nào để quảng bá du lịch Việt Nam đến du khách quốc tế. Nhiều nghiên cứu khẳng định văn hóa, âm nhạc, phim ảnh… góp phần lớn trong việc quảng bá điểm đến tới du khách quốc tế.

Ông Nguyễn Châu Á - Tổng Giám đốc Công ty Oxalis Adventure.

Là đơn vị đưa đoàn làm phim Kong: Skull Island đến Việt Nam, Oxalis Adventure cho rằng công ty có các kênh truyền thông tốt để quảng bá các điểm đến tới du khách quốc tế. MV Alone Pt.II của Alan Walker được quay tại Việt Nam là dự án thành công nhất khi thu về lượt view khủng.

Trong thời gian tới, Oxalis Adventure tiếp tục hợp tác, liên kết với nhiều đơn vị để tổ chức các đoàn famtrip dành cho các đoàn làm phim đến từ Hollywood, khảo sát các điểm quay phim tại các tỉnh thành ở Việt Nam.

Để tiếp tục thu hút ngày càng nhiều đoàn phim quốc tế đến Việt Nam, đặc biệt là tỉnh Ninh Bình cần có chính sách ưu đãi với các đoàn làm phim quốc tế có tính quảng bá lớn, tham gia giới thiệu điểm đến tại các liên hoan phim quốc tế, các doanh nghiệp đẩy mạnh truyền thông và marketing tiếp cận các nhà làm phim thông qua các chương trình hội nghị, hội thảo, liên hoan phim để giới thiệu điểm đến, tích cực tổ chức các đoàn famtrip cho các nhà làm phim đến Ninh Bình để giới thiệu bối cảnh và hạ tầng dịch vụ của Ninh Bình, cùng Bộ VHTTDL tổ chức các hội nghị giới thiệu điểm đến Ninh Bình tại các thị trường tiềm năng.

- PGS, TS. Đỗ Lệnh Hồng Tú - Chủ tịch Hội điện ảnh Việt Nam:

Bản chất của điện ảnh vốn là một ngành công nghiệp. Ở Ninh Bình, có cảnh quan thiên nhiên sẵn, nhưng bối cảnh của điện ảnh lại khác là phù hợp với câu chuyện và đôi khi phải thay đổi không gian có sẵn đó để ra một bối cảnh, thậm chí là "phá nát", "đốt cháy", "tiêu huỷ" nó để tạo ra hình ảnh trong phim. Việc này đặt ra vấn đề sau khi các đoàn làm phim đã khai thác nó thì nảy sinh vấn đề về môi trường sạch, xanh, bền vững.

PGS, TS. Đỗ Lệnh Hồng Tú - Chủ tịch Hội điện ảnh Việt Nam.

Ngoài ra, làm bối cảnh phim bằng các vật liệu bền vững với thời gian để trở thành một bộ phim nổi tiếng, có dấu ấn, trở thành điểm checkin cần phải có một trường quay đẳng cấp thế giới. Chúng tôi tham khảo kinh nghiệm của các bạn chuyên gia ở Thái Lan, muốn có nhiều đoàn làm phim đến thì phải có đủ 7 yếu tố, trong đó, hệ thống trường quay lớn; đội ngũ chuyên nghiệp; công nghệ tốt về máy móc, thiết bị chuẩn của thế giới; môi trường đi lại giao thông; chính sách ưu đãi...

Một cái quan trọng nữa là các các thủ tục pháp lý khi họ phải chờ đợi quá lâu để được cấp phép, phải thay đổi nội dung kịch bản và họ cảm thấy nội dung bị lộ trước khi sản xuất phim khiến họ quan ngại và là điểm nghẽn...

Nhà báo Phùng Công Sưởng - Tổng Biên tập Báo Tiền Phong:

Tôi xin đặt câu hỏi cho ông Trần Hoàng - Cục trưởng Cục Bản quyền tác giả - Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch: Ninh Bình có quyết tâm, có nhiều thế mạnh để phát triển công nghiệp văn hoá, phát triển du lịch. Theo ông, để hiện thực hoá mong muốn, quyết tâm đó, Ninh Bình cần triển khai các bước tiếp theo ra sao?

Ông Trần Hoàng - Cục trưởng Cục Bản quyền tác giả:

Chúng ta cần chọn những mũi nhọn để phát triển các ngành công nghiệp văn hóa. Những mũi nhọn này cũng được đề cập khá rõ trong nghị quyết ngày 27/10/2023 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy về phát triển công nghiệp văn hóa gắn với phát triển du lịch giai đoạn 2023-2030, định hướng đến năm 2045. Theo đó, việc phát triển công nghiệp văn hóa trên nền tảng giá trị di sản đã được xác định.

Các diễn giả trao đổi cởi mở về các show diễn âm nhạc, phim ảnh có thể tổ chức ở Ninh Bình.

Ninh Bình có cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, được các nhà làm phim quan tâm. Điều này đặt ra yêu cầu để Ninh Bình phát trển theo hướng trở thành trường quay trong nước và quốc tế. Đây cũng là điểm đến phù hợp để tổ chức các show diễn thực cảnh. Điều quan trọng chúng ta cần tổ chức những show này thường xuyên hơn, hướng tới show diễn hằng ngày.

Với tất cả những bước đi hiện tại, những yêu cầu đã xác định, tôi tin tưởng Ninh Bình sẽ sớm trở thành trung tâm công nghiệp văn hóa.

- Nhà báo Phùng Công Sưởng:

Tôi thấy trong phần trò chuyện ở hội thảo, Cục trưởng Xuân Bắc có trao đổi “ngay ngày mai có thể đưa chương trình biểu diễn về Ninh Bình”. Vậy, anh Xuân Bắc có thể chia sẻ thêm về việc làm sao để đưa các chương trình biểu diễn về Ninh Bình nhanh đến vậy?

- NSND Xuân Bắc - Cục trưởng Cục Nghệ thuật biểu diễn, Bộ VHTTDL:

Chúng ta có thể lập tức đưa nhiều chương trình nghệ thuật về tỉnh Ninh Bình - như một cách nói cho thấy sự sẵn sàng, quyết tâm của những đơn vị tổ chức khi đã thấy rõ những tiềm năng của địa phương.

NSND Xuân Bắc - Cục trưởng Cục Nghệ thuật biểu diễn.

Lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn sẽ là một trong những mũi nhọn, thế mạnh để phát triển công nghiệp văn hóa bởi các chương trình có thể mang tính hiệu triệu, gợi ấn tượng thông qua các phần trình diễn của nghệ sĩ.

Ninh Bình sẽ phát triển mạnh mẽ công nghiệp văn hóa, du lịch văn hóa nếu có đột phá về cơ chế chính sách, tận dụng những nét đặc trưng, đặc thù của địa phương để thu hút đầu tư.

- Nhà báo Phùng Công Sưởng:

Rõ ràng, tiềm năng thế mạnh của Ninh Bình là rất nhiều, nhưng cũng còn cần nhiều sự gia công để thành các sản phẩm văn hoá. Như chúng ta trao đổi, rõ ràng, còn nhiều điểm nghẽn, ví dụ như cơ chế chính sách, cấp phép, sự tác động vào thực cảnh… Hôm nay, lãnh đạo tỉnh Ninh Bình dự hội thảo, chắc chắn sẽ lắng nghe, tháo gỡ các điểm nghẽn này để phát triển.

Nhà báo Phùng Công Sưởng đặt câu hỏi với các đơn vị tổ chức chương trình giải trí tạo cơn sốt thời gian qua.

Thời gian vừa qua, có nhiều chương trình văn hoá rất hấp dẫn với giới trẻ, như Anh trai vượt ngàn chông gai, Chị gái đạp gió rẽ sóng. Tham gia toạ đàm, chị Ngô Thị Vân Hạnh - CEO Yeah1 - kiến trúc sư các chương trình đó, chắc chắn cũng rất quan tâm đến du lịch Ninh Bình. Chị có chia sẻ, gợi ý gì, liệu trong tương lai, các “anh trai” có thể đến Ninh Bình để vượt ngàn chông gai?

- Bà Ngô Thị Vân Hạnh - CEO Yeah1:

Yeah1 từng đặt vấn đề về việc tổ chức concert Anh trai vượt ngàn chông gai ở Ninh Bình. Đây là điểm đến có diện tích lớn, có thể đáp ứng nhu cầu về số lượng khán giả, những dịch vụ liên quan.

Bà Ngô Thị Vân Hạnh - CEO Yeah1.

Trước đó, chúng tôi chỉ tổ chức được concert tại Hưng Yên và TPHCM. Bởi đến nay chỉ có Hưng Yên và TPHCM đáp ứng được các nhu cầu về diện tích, các dịch vụ liên quan. Yeah1 luôn mong muốn được tổ chức ở nhiều nơi để khán giả không phải di chuyển nhiều.

Chúng tôi luôn mong được các cơ quan quản lý hỗ trợ để tổ chức được ngày càng nhiều các show diễn tại nhiều tỉnh thành trên cả nước.

- Nhà báo Phùng Công Sưởng:

Chúng tôi để ý thấy đồng chí Nguyễn Cao Sơn - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Ninh Bình - dường như rất đồng tình với các ý kiến vừa nêu ra. Ông có thể trao đổi thêm về các vấn đề này?

- Ông Nguyễn Cao Sơn:

Chúng tôi rất cảm ơn các anh chị đã về Ninh Bình tổ chức hội thảo hay và ý nghĩa. Hôm qua, Tỉnh ủy vừa tổ chức Hội nghị Ban Chấp hành mở rộng, quán triệt nghị quyết về phát triển công nghiệp văn hoá. Tỉnh coi đây là một cú hích để phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, như chủ đề hội thảo hôm nay.

Ông Nguyễn Cao Sơn - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Ninh Bình.

Một số nội dung các đại biểu trao đổi, ví dụ như vấn đề làm phim trường thì tỉnh cũng đang xúc tiến. Thay mặt lãnh đạo tỉnh, tôi trân trọng kính mời các anh, chị, các doanh nghiệp, tổ chức, nếu có các chương trình, kịch bản thì nghiên cứu về Ninh Bình, chúng tôi sẽ tính toán, hỗ trợ thuận lợi nhất.

- MC: Đối với mục tiêu đón 3 triệu khách quốc tế, Sở Du lịch Ninh Bình có những kế hoạch cụ thể gì? Bí quyết của du lịch Ninh Bình để đón khách chi tiêu cao, tăng doanh thu?

- Ông Bùi Văn Mạnh - Giám đốc Sở Du lịch Ninh Bình:

Ninh Bình có sự phát triển tương đối mạnh mẽ về lượng khách, doanh thu. Ngành du lịch của tỉnh đang tập trung đẩy mạnh sản phẩm lưu trú, nhà hàng, vui chơi giải trí để bổ trợ, tạo cho du khách nhiều trải nghiệm. Để hiện thực hóa mục tiêu đón thêm nhiều khách quốc tế, chúng tôi đẩy mạnh đào tạo nhân lực có ngoại ngữ tốt, trình độ cao và thực hiện truyền thông, xúc tiến quảng bá mạnh mẽ.

Ông Bùi Văn Mạnh - Giám đốc Sở Du lịch Ninh Bình.

Năm 2024, du lịch Ninh Bình có hai chương trình xúc tiến ở nước ngoài, mỗi chương trình được chuẩn bị kỹ lưỡng từ 3-4 tháng. Bên cạnh đó, ngành du lịch tiếp tục đẩy mạnh thu hút đầu tư về hạ tầng du lịch, cơ sở vật chất, tạo kết nối đồng bộ.

Để đón khách chi tiêu cao, tăng doanh thu du lịch, thời gian lưu trú của khách phải được kéo dài. Ngành du lịch tỉnh chú trọng tăng trải nghiệm, dịch vụ cho du khách để kéo dài thời gian lưu trú. Không gian phố cổ Hoa Lư là một điển hình về trải nghiệm mới để khách chi tiêu nhiều hơn ở Ninh Bình.

Chúng tôi đã có những chiến lược bài bản, các nghị quyết góp phần thay đổi ngành du lịch từ chiều rộng sang chiều sâu, ưu tiên về chất lượng. Người dân Ninh Bình cũng rất thân thiện, hiếu khách, tình hình an ninh trật tự được đảm bảo.

- Ông Nguyễn Công Hoan - Tổng Giám đốc Công ty Flamingo Redtours:

Là nhà đầu tư bất động sản với 25 năm làm du lịch lữ hành, Công ty Flamingo Redtours nhận định tiềm năng của Ninh Bình là rất lớn. Tuy nhiên, hiện nay du khách càng ngày yêu cầu càng khắt khe với chất lượng dịch vụ cao và đòi hỏi mở rộng. Nếu địa phương chỉ làm thị trường đơn thuần sẽ rất khó phát triển trong tương lai.

Ông Nguyễn Công Hoan.

Đây là những dòng sản phẩm mới mà địa phương cần đầu tư phát triển để tận dụng các điều kiện tự nhiên sẵn có mà thiên nhiên ban tặng. Không những vậy, địa phương cần chú trọng hơn nữa trong hoạt động đào tạo chuyên sâu đội ngũ nhân sự cùng với việc phát triển du lịch theo mùa. Với tuyến cao tốc sắp khởi công, Ninh Bình cũng có tiềm năng rất lớn khi là cửa ngõ của miền Bắc để phát triển du lịch lưu trú.

- Ông Dương Hoài Nam - Giám đốc VP Khu vực miền Bắc Vietjet Air:

Hãng rất sẵn lòng hợp tác với các địa phương, công ty lữ hành để quảng bá du lịch Việt Nam ra thế giới. Tuy nhiên, Ninh Bình không có sân bay nên VietJet Air mong được phối hợp chặt chẽ với tỉnh theo hướng hỗ trợ hành khách.

- Ông Phùng Quang Thắng - Phó Chủ tịch Hiệp hội Lữ hành Việt Nam:

Cảm nhận của tôi trong thời gian qua, Ninh Bình tổ chức rất nhiều chương trình về phát triển công nghiệp văn hoá và có sức hút đối với du khách. Nhưng câu chuyện bây giờ là có rất nhiều đơn vị tiên phong và tập trung vào khu vực trung tâm, trong đó có Tràng An, nhưng Ninh Bình có nhiều địa bàn khác xung quanh và cần được lan toả để tăng lượng khách.

Ông Phùng Quang Thắng - Phó Chủ tịch Hiệp hội Lữ hành Việt Nam - trao đổi tại phiên thảo luận.

Làm thế nào thu hút khách ở lại Ninh Bình? Các hoạt động văn hoá, cảnh quan liên quan đến nghỉ dưỡng và để cho du khách có nhiều trải nghiệm cần phát triển đa dạng các dịch vụ. Do đó, làm thế nào để kéo được địa phương tham gia vào hoạt động văn hoá, bởi khách nước ngoài muốn nghe người dân thể hiện nét văn hoá thông qua câu chuyện, lời hát, biểu diễn... đây cũng là một cách thu hút.

Có diễn giả nói "Điểm đến Ninh Bình" cần gắn hình ảnh nào đó, ý kiến cá nhân tôi cho rằng lấy cố đô Hoa Lư, cuộc dời đô của vua Lý Công Uẩn... để gắn hình ảnh với điểm đến du lịch. Đồng thời kết hợp hài hoà giữa hoạt động văn hoá với công nghệ số hiện nay, đặc biệt là AI kết hợp truyền thống và công nghệ hiện đại truyền tải thông điệp đến với du khách, phù hợp với mục tiêu kéo dài thời gian lưu trú của khách.

Để phát triển du lịch văn hoá thì vai trò rất lớn của hướng dẫn viên địa phương, đã là trải nghiệm văn hoá thì cảm xúc của du khách rất quan trọng, khi một người dân địa, hướng dẫn viên truyền tải nó khác hẳn với dân truyền tải rất khác so với công nghệ hay máy móc... Cuối cùng tôi cho rằng phong phú hơn là ẩm thực Ninh Bình sẽ thu hút du khách. Bởi họ đi chơi phải ăn, thưởng thức, tận hưởng và thông qua đó sẽ tìm hiểu văn hoá.